Of het aan de meerdere dertienen in de oprichtingsdatum van 13 april 1913 ligt, het gebrek aan innovatie of iets anders: UMS, de Utrechtse Machinale Stoel- en Meubelfabriek – beter bekend als Pastoe – lijkt uit het interieurspelersveld te zijn gevallen. Zo dreigt het einde voor de maker van slow-furniture: geduldig samengestelde, zorgvuldig gemaakte en goed verzorgde kasten en stoelen die mooi oud worden.
Pastoe is een woordspeling op 'passe-partout' waarmee het de nadruk legde op vrije composities. Aan elk meubel kan een eigen identiteit worden toegevoegd, de stukken zijn overal combineer- en inzetbaar. Het bedrijf groeide met die insteek uit tot internationaal icoon van het Dutch Design. Kort door de bocht: het avontuur begon bij Frits Loeb, die een kleine winkel had aan de Ganzenmarkt in Utrecht. Hij was niet tevreden over de collecties stoelen die hij bij leveranciers kon kopen en besloot toen in een kleine, ambachtelijke timmerfabriek zelf meubels te gaan maken.
Een goede zet want het zeventig- en honderdjarige bestaan zijn uitgebreid gevierd met een overzichts- en jubileumtentoonstelling in respectievelijk het Centraal Museum in Utrecht en de Kunsthal in Rotterdam. Nog altijd is het met verschillende awards bekroonde merk favoriet bij liefhebbers van vintage en design. Om de tijdloosheid, verfijning, ingetogenheid en sobere vormgeving. De kracht van Pastoe zit in de schijnbare eenvoud van de ontwerpstijl: zonder kapsones, zonder poespas en zonder blabla, eigenzinnige meubelen met een hoge functionaliteit.
Legendarisch
Halverwege de vorige eeuw maakte Pastoe furore dankzij het werk van Cees Braakman, een van Nederlands meest invloedrijke ontwerpers. Via zijn vader, bedrijfsleider en ontwerper voor Pastoe en wonend boven de fabriek, kreeg hij de liefde voor design al van jongs af aan mee. Hij groeide op tussen het ambacht en de meubelen. Op zeventienjarige leeftijd startte hij zelf bij Pastoe, liet zich in de Verenigde Staten inspireren door Charles & Ray Eames, werd beïnvloed door de Finse designer Alvar Aalto en kenmerkte zijn werk door geometrische vormgeving, het gebruik van nieuwe materialen en de inzet van innovatieve technologie. Door legendarische modellen als de SM05 staaldraadstoel, het S33 bureau en het TM05 dressoir is zijn naam voor altijd verankerd in de Nederlandse designgeschiedenis.
007
Mijn persoonlijke favoriet in de Pastoe collectie is Frame, een model uit de Japanse serie. Dit tijdloze ontwerp van Studio Pastoe is geïnspireerd op de in 1958 door Braakman ontworpen U+N kastenserie. En dan met name kameleon F02 ofwel Sean steelt mijn hart. De naam is een subtiele hint naar die beroemde geheim agent met het nummer 007 – James Bond – als eerste vertolkt door de briljante Schotse acteur Sean Connery, die van: ‘A Martini. Shaken, not stirred.’ Ooit was dit oogstrelend dressoir, verfijnd van vorm en illusoir zwevend, twee seconden in beeld in het kantoor van de grote schurk.
Of het feit dat de grafisch ontwerper en fotograaf Cas Oorthuys ook een verzetsstrijder in WOII is geweest, vertaald is in zijn rebelse aanpak van (reclame)fotografie weet ik niet. Maar in mijn beleving zijn hij, James Bond en Pastoe een perfecte match. Allen gesofisticeerd, uitgerust met een sterk ethisch kompas, eigenzinnig, innovatief en scherp in humor. Iets dat Cas Oorthuys in zijn reclamecampagnes voor het merk precies weet te belichamen. Begrijpelijk dat in de verschillende tentoonstellingen ook ruim aandacht wordt gegeven aan die bijzondere manier van presenteren.
Zeldzaam design
Terug naar de iconen, want dit zijn er vele. Pastoe heeft in de loop van de tijd een mooie equipe ontwerpers aan zich weten te binden waaronder de Belgische, artistieke meubelontwerper en interieurarchitect Maarten Van Severen. Voor Pastoe ontwierp hij de uitzonderlijk gave, modernistische LL04 loungefauteuil. Van dit model zijn er in totaal maar 130 gemaakt en de eerste 15 exemplaren ook alleen voor musea. Helaas is de ontwerper op de veel te jonge leeftijd van 48 jaar overleden. De LL04 was een van zijn laatste ontwerpen, een zeldzaam stukje design dus, en is ontzettend in trek bij vintage designlovers (en een diepe buidel).
Kleurrijk en trans lucide
Internationaal succesvol ontwerpersduo Scholten & Baijings, die na een partnerschap van 19 jaar in 2019 hun wegen scheidden, creëerde voor Pastoe de kleurrijke wandkast Shift. Een kenmerkende Pastoe door zijn heldere vorm en de nadruk op vlakken en volumes met als doel het aanspreken van een jongere, nieuwe generatie. Omdat als de deuren van trans lucide acrylaat over elkaar heen schuiven, de kleuren mengen, vervagen en versterken – shiften dus – ontstaat een kast met intrigerend kleurenspel.
Draadstaal
Vanuit de wens om relatief goedkoop designmeubilair te ontwerpen voor een groot publiek komt Pastoe met de SM05 Wire stoel: een ontwerp van Cees Braakman en Adriaan Dekker – ontwerper bij Tomado en bekend van zijn bijzondere, metalen wandrekken. Het oorspronkelijke design dateert uit 1953 en is in 1958, uit kostenoverwegingen, vervaardigt van draadstaal, iets waar Adriaan wel raad mee wist. Nog altijd is het stijlvolle ontwerp immens populair door de combinatie van sterk materiaal, een verfijnde vormgeving en de transparante structuur.
Grensverleggende seventies
Eén van de meest verkochte ontwerpen van Pastoe is van de hand van designer Aldo van den Nieuwelaar. Leren over handel drijven was niets voor hem, kunst des te meer en toch is hij op de kunstacademie in Breda weggestuurd. Dit dwong hem zijn eigen weg te bewandelen waarbij hij zich liet inspireren door grote voorbeelden als Gerrit Rietveld, De Stijl en Bauhaus. Pastoe deed met het in huis halen van de grensverleggende Aldo een gouden greep. De jonge designer laat zich voor de vormgeving van een kast inspireren door de (oude) parkeermeters in het Amsterdamse straatbeeld en ontwerpt ‘De Amsterdammer’: een instant triomf. Deze hoge opbergkast – met een rolluik in plaats van traditionele deurtjes – is nog altijd een groot succes en een verworden designicoon. Diverse grote musea hebben de A’dammer opgenomen in hun collectie.
Circulariteit
Pastoe gelooft al sinds de oprichting in circulaire productie wat betekent dat alle onderdelen gerepareerd, vervangen en aangepast kunnen worden. Lang voordat duurzaamheid een aan inflatie onderhevig woord werd, voordat greenwashing een ding was en sustainability een trendy modeterm: vanuit intrinsieke waarden, vanuit passie voor ontwerpen, vanuit liefde. Het merk heeft allure, staat voor de Nederlandse vertaling van een internationale moderniteit en zit altijd boven op de tijdgeest. Is hun tijd nu echt gekomen of zijn ze hun tijd gewoon vooruit? Persoonlijk hoop ik dat er iemand opstaat en Pastoe vlot trekt en klaar maakt voor nog eens 100 jaar spraakmakend design, opzienbarende samenwerkingen en jubileumtentoonstellingen. Iemand met liefde voor design en het ambacht, respect voor traditie en met innovatieve geest.
Doorstart?
Pastoe bestaat al ruim 110 jaar en is op 21 februari 2024 failliet verklaard. Curator Bas van Dijen zegt dat de schuldenlast ‘substantieel’ is. Toch is er goede hoop op een doorstart. ‘Er zijn behoorlijk wat partijen geïnteresseerd,’ meldt van Dijen. De curator is in de laatste fase van onderhandelingen over een doorstart, aldus de stand van zaken eind maart bij het ter perse gaan van dit nummer.
Tekst: Nathalie Schalke
- Bekijk ook
- pastoe.com